مراحل رشد و بازی در کودکان به چه صورت است؟ بازی برای سلامت و رشد کودکان حیاتی است؛ کودک از طریق بازی می‌تواند با دیگران ارتباط برقرار کند و بزرگسالان نیز از طریق مشاهده بازی کودک می‌توانند شخصیت حقیقی او را درک کنند. کودکان از طریق بازی، زندگی روزمره و دنیای پیرامون خود را کشف می‌کنند. بازی فرصتی را برای کودکان فراهم می‌کند تا از طریق آزمون و خطا مهارت‌هایی را کسب کنند که برای داشتن ارتباطات اجتماعی سالم به آنها نیاز دارند.
همچنین بزرگسالان با مشاهده بازی کودکان می‌توانند عمیق‌ترین احساسات آنها را دریابند. کودک هنگام بازی قادر است خلاقیت درونی خود را فعال کند، ریسک کند و حسی مثبت نسبت به خود را تجربه کند. کودکان از طریق بازی، ترس‌ها و هیجانات خود را بیان می‌کنند، همچنین بازی به آنها کمک می‌کند تا توان تجزیه و تحلیل ساختارها و احساسات را در خود پرورش دهند. اهمیت کلی بازی در تحول و انسجام کودک مورد تأکید قرار گرفت و از حقوق اصلی هر کودکی است.
بازی کردن سنتی قدیمی در میان نسل بشر است. اجداد ما با بازی‌های بدوی خود توانستند مراحل تکاملی را طی کنند. بازی‌هایی که به شکل گروهی انجام می‌شدند و کار گروهی را در آنها تقویت کردند. بازی‌هایی که به صورت فردی انجام شده و توانایی حل مسئله را در آنها بهبود می‌دادند. ما با بازی عجین شدیم و رشد پیدا کردیم. کودکان ما هم برای رشد فکری و جسمی خود به بازی نیاز دارند. این بازی کردن طی دوره‌های مختلف رشدی صورت‌های گوناگونی پیدا می‌کند و در هر دوره‌ای تا بزرگسالی برای همه ما ضروری است. برای آشنایی بیشتر با مراحل رشد و بازی در کودکان ادامه مطلب را از دست ندهید
بازی درمانی چیست و چگونه به کودکان کمک می‌کند؟ در این مقاله با ما همراه باشید تا مراحل رشد و بازی در کودکان را بشناسید.
مراحل رشد و بازی در کودکان بر اساس سن
-
بازی‌های حسی
نوزادن زیر 6 ماه با استفاده از حرکت اندام‌ها و از طریق تحریک حس بینایی و حس شنوایی احساس لذت می‌کند؛ مانند زمانی که نوزاد با جغجغه بازی می‌کند. کودک آن را می‌مکد، بافت آن را لمس می‌کند، نگاهش می‌کند، آن را بو می‌کند و با آن بازی می‌کند.
همه این کارها به تقویت انواع حواس کودک کمک می‌کنند. لمس کردن باعث می‌شود کودک کم‌کم بافت‌ها را شناخته و تشخیص دهد. همچنین نگاه کردن به رنگ‌ها و اشکال مختلف به تقویت چشم‌ها کمک می‌کند. کودک با قرار گرفتن در معرض بوهای مختلف حس بویایی خود را بهبود می‌بخشد.
-
بازی‌های تخریبی
این نوع بازی‌ها معمولاً از 9 ماهگی، تقریباً از زمان چهاردست و پا راه‌رفتن کودک، شروع می‌شوند. با شروع راه رفتن این نوع بازی‌ها را به صورت غالب می‌توان در کودکان مشاهده کرد؛ بهم ریختن کشو‌ها ، بهم‌ریختن خاک گلدان، خط‌خطی کردن در و دیوار، مالیدن غذا به لباس، فرش و دیوار. شاید برای ما کلافه‌کننده و آزاردهنده باشند، اما جز مراحل رشد و بازی در کودکان محسوب می‌شوند. کودک در این سن در حال تجربه کردن است و تجربه تخریب هم یکی از آنها است.
-
بازی‌های عملکردی
این نوع بازی از 19 ماهگی شروع می‌شود. کودک کارکرد اسباب‌بازی‌ها را می‌فهمد و از آنها استفاده می‌کند؛ با عروسک نی‌نی بازی می‌کند و یا با ابزار موسیقی ادای نواختن را در می‌آورد. انجام این نوع بازی‌ها به توجه اشتراکی و تقلید نیاز دارد، پس هرچه سطح کودک در این دو مهارت بالاتر باشد، کودک رشد بهتری را در بازی‌های عملکردی خواهد داشت.
توجه اشتراکی یعنی توجه مشترک دو فرد بر روی یک شی. زمانی که کودک به اسباب‌بازی خود خیره می‌شود یا در بازی کردن خود با ما به کارت درست یا عروسک درست اشاره می‌کند، در حال تقویت توجه اشتراکی خود است. او اول به ما نگاه می‌کند و بعد به شی و دوباره رویش را به سمت ما برمی‌گرداند. این کار ساده، یکی از مراحل رشدی کودک است. او وقتی ما کلیدی روی ارگ اسباب‌بازی را فشار می‌دهیم، کار ما را تکرار می‌کند. این فرآیند تقلیدی در رشد او اهمیت بسیاری دارد که در سنین بالاتر با بازی‌های دیگر پیشرفته‌تر هم می‌شود.
-
بازی‌های نمادین
از شروع 35 ماهگی شاهد این نوع بازی‌ها هستیم. کودک از وسایل، غیر از کاربرد اصلی خودش استفاده می‌کند. در این نوع بازی‌ها، حرکات و بازی‌هایش براساس یادگیری‌های قبلی شکل می‌گیرد؛ مانند زمانی که پتویی را به شکل عروسک در می‌آورد و با آن بازی می‌کند. کودک در بازی نمادین به اشیای واقعی در محیط خود دست پیدا کرده و به صورت دیگر از آنها استفاده می‌کند. مثلا شاید یک قوطی کنسرو در نظر کودک در قالب یک اتوبوس باشد. این کار به تقویت قدرت تخیل او کمک کرده و به او این امکان را می‌دهد تا از محدودیت‌ها فراتر رفته و از چارچوب‌ها بگذرد.
-
بازی‌های ایفای نقش
از 45 ماهگی کودک بازی‌های ایفای نقش مانند خاله بازی ، دکتر بازی ، دزد و پلیس را بازی می‌کند. کودک در این زمان آماده ورود به روابط اجتماعی می‌شود. بازی‌های ایفای نقش کودک را برای انتخاب نقش‌های آینده خود آماده می‌کنند. دخترانی که عروسکی را بغل کرده و او را در آغوش می‌گیرند، یا پسرهایی که دزد و پلیس بازی می‌کنند، دارند خود را برای آینده خود آماده می‌کنند. کلیشه‌های جنسیتی در این سن اهمیت زیادی دارند.
نباید دخترها را وادار به بازی‌های به اصطلاح دخترانه وادار کرد و پسرها را به بازی‌های خشن و مردانه. شاید دختران بخواهند ماشین‌بازی کنند یا پسرها هم دوست داشته باشند در مهمانی چای ایفای نقش کنند. باید به بچه‌ها این امکان را داد که خود بازی نقش مورد علاقه خود را انتخاب کنند.
-
بازی‌های تخیلی
کودک از 5 سالگی بازی‌های تخیلی می‌کند. برای خود دوست خیالی تصور می‌کند، خود را در شخصیت‌های مختلف قرار می‌دهد(“من بتمن هستم”) و به صورت انفرادی شروع به بازی با آن شخصیت می‌کند. این بازی‌ها دوره سنی مخصوص خود را دارند و باید توجه داشت که بازی‌های تخیلی در کودکان باقی نماند. این بازی‌ها معمولاً با رشد کودک به مرور تغییر شکل می‌دهند.
-
بازی‌های قانونمند
از 6 سالگی شاهد اینگونه بازی‌ها هستیم. بازی‌هایی مانند منچ، مارپله، فوتبال و … که در آن بازیکنان باید به‌صورت گروهی بازی کنند و قواعد و قوانین خاصی را رعایت کنند. اجرای این بازی‌ها تبعیت از قوانین را در کودکان تقویت می‌کند و آنها را با چارچوب‌ها و ساختارها آشنا می‌کند. بچه‌ها در این سن است که تقلب کردن را هم به عنوان راهی برای گریز از باخت و فراروی از قانون یاد می‌گیرند.
دسته‌بندی دیگری از مراحل رشد و بازی در کودکان
بازی انفرادی خود‌محور:
کودک تا 2 سالگی بازی‌هایش انفرادی است؛ او تا این سن، از بازی‌کردن به‌تنهایی با لوازم و با هدف کشف محیط اطرافش لذت می‌برد. حواس کودک در این دوره از رشد بازی، متوجه اشیاء و چگونگی حرکت آنها است. مهم است که بازی انفرادی در کودک ادامه پیدا نکند و با افزایش سن به مرور با هم‌سن‌وسال‌های خود بازی کند.
بازی موازی:
این نوع بازی‌ها از 2.5 سالگی به بعد شروع می‌شوند؛ کودک در این بازی‌ها، دوست دارد در کنار دیگران کار خود را انجام دهد، مانند زمانی که کودکان در پارک هستند. هر کودک به شیوه خود بازی می‌کند، اما از بودن در کنار هم لذت می‌برند. کودکان دارند حضور در اجتماع را در این مرحله تمرین می‌کنند. تمرینی مهم برای مرحله رشدی بعدی یعنی بازی اجتماعی.
بازی اجتماعی:
این نوع بازی‌ها همزمان با بازی‌های ایفای نقش در کودک شروع می‌شوند. در حدود 3 سالگی اغلب کودکان تمایل دارند در گروه‌های کوچک 3 الی 4 نفری بازی کنند. این نوع بازی برای آماده‌سازی کودک برای ورود به جامعه بسیار مناسب هستند.
