مراحل رشد و بازی در کودکان؛ چگونه بازی با مراحل رشدی هماهنگ می‌شود؟

مراحل رشد و بازی در کودکان به چه صورت است؟ بازی برای سلامت و رشد کودکان حیاتی است؛ کودک از طریق بازی می‌تواند با دیگران ارتباط برقرار کند و بزرگسالان نیز از طریق مشاهده بازی کودک می‌توانند شخصیت حقیقی او را درک کنند. کودکان از طریق بازی، زندگی روزمره و دنیای پیرامون خود را کشف می‌کنند. بازی فرصتی را برای کودکان فراهم می‌کند تا از طریق آزمون و خطا مهارت‌هایی را کسب کنند که برای داشتن ارتباطات اجتماعی سالم به آن‌ها نیاز دارند. همچنین بزرگسالان با مشاهده بازی کودکان می‌توانند عمیق‌ترین احساسات آن‌ها را دریابند. کودک هنگام بازی قادر است خلاقیت درونی خود را فعال کند، ریسک کند و حسی مثبت نسبت به خود را تجربه کند. کودکان از طریق بازی، ترس‌ها و هیجانات خود را بیان می‌کنند، همچنین بازی به آن‌ها کمک می‌کند تا توان تجزیه و تحلیل ساختارها و احساسات را در خود پرورش دهند.

اهمیت کلی بازی در تحول و انسجام کودک مورد تأکید قرار گرفت و از حقوق اصلی هر کودکی است. بازی کردن سنتی قدیمی در میان نسل بشر است. اجداد ما با بازی‌های بدوی خود توانستند مراحل تکاملی را طی کنند. بازی‌هایی که به شکل گروهی انجام می‌شدند و کار گروهی را در آنها تقویت کردند. بازی‌هایی که به صورت فردی انجام شده و توانایی حل مسئله را در آنها بهبود می‌دادند. ما با بازی عجین شدیم و رشد پیدا کردیم. کودکان ما هم برای رشد فکری و جسمی خود به بازی نیاز دارند. این بازی کردن طی دوره‌های مختلف رشدی صورت‌های گوناگونی پیدا می‌کند و در هر دوره‌ای تا بزرگسالی برای همه ما ضروری است. برای آشنایی بیشتر با مراحل رشد و بازی در کودکان ادامه مطلب را از دست ندهید

مراحل رشد و بازی در کودکان بر اساس سن

• حسی

  نوزادن زیر 6 ماه با استفاده از حرکت اندام‌ها و از طریق تحریک حس بینایی و حس شنوایی احساس لذت می‌کند؛ مانند زمانی که نوزاد با جغجغه بازی می‌کند. کودک آن را می‌مکد، بافت آن را لمس می‌کند، نگاهش می‌کند، آن را بو می‌کند و با آن بازی می‌کند. همه این کارها به تقویت انواع حواس کودک کمک می‌کنند. لمس کردن باعث می‌شود کودک کم‌کم بافت‌ها را شناخته و تشخیص دهد. همچنین نگاه کردن به رنگ‌ها و اشکال مختلف به تقویت چشم‌ها کمک می‌کند. کودک با قرار گرفتن در معرض بوهای مختلف حس بویایی خود را بهبود می‌بخشد.

مطلب پیشنهادی: بازی‌هایی که باعث بهبود روند رشد خردسالان می‌شوند

• تخریبی

  این نوع بازی‌ها معمولاً از 9 ماهگی، تقریباً از زمان چهاردست و پا راه‌رفتن کودک، شروع می‌شوند. با شروع راه رفتن این نوع بازی‌ها را به صورت غالب می‌توان در کودکان مشاهده کرد؛ بهم ریختن کشو‌ها ، بهم‌ریختن خاک گلدان، خط‌خطی کردن در و دیوار، مالیدن غذا به لباس، فرش و دیوار. شاید برای ما کلافه‌کننده و آزاردهنده باشند، اما جز مراحل رشد و بازی در کودکان محسوب می‌‎شوند. کودک در این سن در حال تجربه کردن است و تجربه تخریب هم یکی از آنها است.

• عملکردی

  این نوع بازی از 19 ماهگی شروع می‌شود. کودک کارکرد اسباب‌بازی‌ها را می‌فهمد و از آن‌ها استفاده می‌کند؛ با عروسک نی‌نی بازی می‌کند و یا با ابزار موسیقی ادای نواختن را در می‌آورد. انجام این نوع بازی‌ها به توجه اشتراکی و تقلید نیاز دارد، پس هرچه سطح کودک در این دو مهارت بالاتر باشد، کودک رشد بهتری را در بازی‌های عملکردی خواهد داشت.

  توجه اشتراکی یعنی توجه مشترک دو فرد بر روی یک شی. زمانی که کودک به اسباب‌بازی خود خیره می‌شود یا در بازی کردن خود با ما به کارت درست یا عروسک درست اشاره می‌کند، در حال تقویت توجه اشتراکی خود است. او اول به ما نگاه می‌کند و بعد به شی و دوباره رویش را به سمت ما برمی‌گرداند. این کار ساده، یکی از مراحل رشدی کودک است. او وقتی ما کلیدی روی ارگ اسباب‌بازی را فشار می‌دهیم، کار ما را تکرار می‌کند. این فرآیند تقلیدی در رشد او اهمیت بسیاری دارد که در سنین بالاتر با بازی‌های دیگر پیشرفته‌تر هم می‌شود.

• نمادین

  از شروع ۳۵ ماهگی شاهد این نوع بازی‌ها هستیم. کودک از وسایل، غیر از کاربرد اصلی‌شان استفاده می‌کند. در این نوع بازی‌ها، حرکات و بازی‌های کودک براساس یادگیری‌های قبلی شکل می‌گیرد؛ مانند زمانی که پتویی را به شکل عروسک در می‌آورد و با آن بازی می‌کند. کودک در بازی نمادین به اشیای واقعی در محیط خود دست پیدا کرده و به صورت دیگری از آن‌ها استفاده می‌کند. مثلاً شاید یک قوطی کنسرو در نظر کودک در قالب یک اتوبوس باشد. استفاده از لباس‌های نمادین در بازی کودکان مانند لباس آتش‌نشان، پزشک یا شاهزاده نیز از دیگر جلوه‌های بازی نمادین است که به آن‌ها امکان می‌دهد نقش‌های مختلف را تجربه کنند. این نوع بازی‌ها به تقویت قدرت تخیل کودک کمک کرده و به او این امکان را می‌دهد تا از محدودیت‌ها فراتر رفته و از چارچوب‌ها بگذرد.

• ایفای نقش

  از 45 ماهگی کودک بازی‌های ایفای نقش مانند خاله بازی ، دکتر بازی ، دزد و پلیس را بازی می‌کند. کودک در این زمان آماده ورود به روابط اجتماعی می‌شود. بازی‌های ایفای نقش کودک را برای انتخاب نقش‌های آینده خود آماده می‌کنند. دخترانی که عروسکی را بغل کرده و او را در آغوش می‌گیرند، یا پسرهایی که دزد و پلیس بازی می‌کنند، دارند خود را برای آینده خود آماده می‌کنند. کلیشه‌های جنسیتی در این سن اهمیت زیادی دارند. نباید دخترها را وادار به بازی‌های به اصطلاح دخترانه وادار کرد و پسرها را به بازی‌های خشن و مردانه. شاید دختران بخواهند ماشین‌بازی کنند یا پسرها هم دوست داشته باشند در مهمانی چای ایفای نقش کنند. باید به بچه‌ها این امکان را داد که خود بازی نقش مورد علاقه خود را انتخاب کنند.

• تخیلی

  کودک از 5 سالگی بازی‌های تخیلی می‌کند. برای خود دوست خیالی تصور می‌کند، خود را در شخصیت‌های مختلف قرار می‌دهد(“من بتمن هستم”) و به صورت انفرادی شروع به بازی با آن شخصیت می‌کند. این بازی‌ها دوره سنی مخصوص خود را دارند و باید توجه داشت که بازی‌های تخیلی در کودکان باقی نماند. این بازی‌ها معمولاً با رشد کودک به مرور تغییر شکل می‌دهند.

• قانونمند

  از 6 سالگی شاهد اینگونه بازی‌ها هستیم. بازی‌هایی مانند منچ، مارپله، فوتبال و … که در آن بازیکنان باید به‌صورت گروهی بازی کنند و قواعد و قوانین خاصی را رعایت کنند. اجرای این بازی‌ها تبعیت از قوانین را در کودکان تقویت می‌کند و آنها را با چارچوب‌ها و ساختارها آشنا می‌کند. بچه‌ها در این سن است که تقلب کردن را هم به عنوان راهی برای گریز از باخت و فراروی از قانون یاد می‌گیرند.

• انفرادی خود‌محور:

کودک تا 2 سالگی بازی‌هایش انفرادی است؛ او تا این سن، از بازی‌کردن به‌تنهایی با لوازم و با هدف کشف محیط اطرافش لذت می‌برد. حواس کودک در این دوره از رشد بازی، متوجه اشیاء و چگونگی حرکت آن‌ها است. مهم است که بازی انفرادی در کودک ادامه پیدا نکند و با افزایش سن به مرور با هم‌سن‌وسال‌های خود بازی کند.

• موازی:

این نوع بازی‌ها از 2.5 سالگی به بعد شروع می‌شوند؛ کودک در این بازی‌ها، دوست دارد در کنار دیگران کار خود را انجام دهد، مانند زمانی که کودکان در پارک هستند. هر کودک به شیوه خود بازی می‌کند، اما از بودن در کنار هم لذت می‌برند. کودکان دارند حضور در اجتماع را در این مرحله تمرین می‌کنند. تمرینی مهم برای مرحله رشدی بعدی یعنی بازی اجتماعی.

• اجتماعی:

این نوع بازی‌ها همزمان با بازی‌های ایفای نقش در کودک شروع می‌شوند. در حدود 3 سالگی اغلب کودکان تمایل دارند در گروه‌های کوچک 3 الی 4 نفری بازی کنند. این نوع بازی برای آماده‌سازی کودک برای ورود به جامعه بسیار مناسب هستند.

چه بازی‌هایی برای سنین مختلف مناسب هستند؟

1. مراحل رشد و بازی کودکان: یک‌سالگی تا ۵ سالگی

کودکان با بازی‌های تقلیدی ساده‌ترین بازی‎‌ها را شروع می‌کنند. می‌توان برای آنها داستان خواند و با پخش موسیقی و اجرا همراه با ویدئوهای کودکانه سرگرمشان کرد. شما می‌توانید برای دست‌ورزی با کودک خود جواهرات بسازید و مهره‌ها را از داخل کاموا یا نخ رد کنید. می‌توانید با کودکتان همچنین کاردستی‌های مختلفی با قیچی کودکان و مقوا و کاغذ رنگی بسازید.

2. مراحل رشد و بازی در کودکان: پیش‌دبستانی

بچه‌های پیش‌دبستانی انرژی زیادی دارند و زندگی در آپارتمان‌ها هم نمی‌تواند به خالی‌کردن این انرژی بی‌پایان کمک کند. روزهایی که هوا خوب است، حتماً کودک را به پارک ببرید تا بتواند با دویدن و استفاده از وسایل بازی حرکت داشته و فعالیت کند. اما شما با یک‌سری بازی‌های خانگی هم می‌توانید وقت‌هایی که باید در خانه بماند سر او را گرم کنید.
شما می‌توانید با دادن وسایل قدیمی خود که نگران خراب‌شدنشان نیستید به کودک، به بازی‌های تخیلی او کمک کنید. او با این وسایل دورریختنی می‌تواند دست به آزمایش هم بزند. مثلاً می‌تواند لباس کهنه شما را تبدیل به پروژه کولاژ کند یا با آن کاردستی درست کند. یک بازی رشدی مناسب این سن پازل است که به حافظه و تمرکز کودک شما کمک کرده و او را برای مدت طولانی مشغول خواهد کرد. یک سرگرمی مفید دیگر خمیربازی است. خمیربازی برای رشد مهارت‌های حرکتی ظریف کودک شما مناسب است.
اگر انرژی او زیاد بود، در خانه استپ رقص بازی کنید. موسیقی را پخش کنید و با قطع‌کردن آن کودک باید بی‌حرکت بایستد. این کار هم حس شنوایی را تقویت می‌کند و هم در مهارت‌های حرکتی و دقت او تأثیر مثبت دارد.

3. مراحل رشد و بازی در کودکان: کودکان دبستانی

کودکان دبستانی در تابستان معمولاً اگر به کلاس‎‌های تابستانی نروند، نیاز به سرگرم‌شدن خواهند داشت. اگر به دنبال بازی مناسب رشدی کودک دبستانی خود در خانه هستید، همچنان می‌توانید او را با بازی‌های تخیلی سرگرم کنید. در این سن کودکان هنوز از این بازی‌های لذت می‌برند و ساعت‌ها مشغولش می‌شوند. در این سن کودک می‌تواند بخواند و انواع داستان‌ها و کتاب‌ها هم می‌توانند سرگرمی ارزشمندی برای او باشند. نقاشی‌کردن که از علاقمندی‌های کودکان در کلیه سنین است هم با مدادرنگی، آبرنگ و سایر وسایل نقاشی به‌عنوان یک بازی رشدی مناسب توصیه می‌شود.

چه اسباب‌بازی‌هایی مناسب کودکان هستند؟

یکی از اسباب‌بازی‌هایی که به کودکان در این سنین توصیه می‌شود که هم قیمت بالایی ندارد و هم از نظر رشدی توصیه شده است، فیجت است. فیجت‌ها به کودکان کمک می‌کنند بر احساساتی همچون ترس، اضطراب و هیجان غلبه کنند. در کودکانی که اختلال کمبود توجه دارند، این اسباب‌بازی مفید به مشغول نگه‌داشتن دست‌هایشان کمک می‎کند. فیجت‌ها در طرح‌ها و رنگ‌های مختلف درست شده‌اند و تنوع زیادی هم دارند.

اسلایم هم از اسباب‌بازی‌های مناسب کودکان است که می‌تواند آنها را ساعت‌ها مشغول کند و همچنین روی حواس مختلف آنها کار کند. کودکان با اسلایم می‌توانند اشکال مختلف بسازند، با صداهایی که از ترکیدن حباب‌های آن ایجاد می‌شود، روی مهارت‌های شنیداری خودکار کنند و همچنین با ورز دادن و لمس آن روی مهارت‌های ظریف و لامسه خود تمرین کنند. دیگر اسباب‌بازی‌های مفید رشدی که هزینه زیادی هم برای شما نخواهند داشت، پازل‌ها و بلوک‌ها هستند.