تاثیر فقر بر رشد کودک چیست؟ دوران کودکی یک دوره حیاتی مهم برای رشد انسان است، زیرا پایه‌های رشد جسمانی، شناختی و اجتماعی را مشخص می‌کند. در این دوران، کودکان به محیط اطراف خود بسیار حساس هستند و نیاز به یک محیط پرورش‌دهنده دارند که رشد مناسب پیدا کنند. بحث در مورد تاثیر فقر بر رشد مغز در کودکان و پیامدهای آن بر روی یادگیری سالها مورد توجه بوده است. تحقیقات نشان میدهند که فقر بر رشد مغز در کودکان تاثیر میگذارد. مثلا مطالعات در علوم عصبی – شناختی، علوم اعصاب و روانشناسی رشد نشان می‌دهد که زندگی در فقر ممکن است چگونگی رشد مغز را تغییر داده و پیامدهایی در یادگیری کودکان داشته باشد.
تاثیر فقر بر رشد کودک
کودکی دوره‌ای حیاتی مهم برای رشد انسان است، زیرا پایه‌های رشد جسمانی، شناختی و اجتماعی را مشخص می‌کند. در این دوران، کودکان به محیط اطراف خود بسیار حساس هستند و نیاز به یک محیط پرورش‌دهنده دارند که رشد مناسب پیدا کنند. وقتی خانواده ها فقیر میشوند، رشد به طور جدی تهدید میشود. فقر میتواند با اثراتی که تا پایان عمر باقی میماند، عمیقا بر مغز تاثیر بگذارد.
فقر زمانی اتفاق می‌افتد که مردم «بدون ابزار به دنبال رسیدن به نیازهای اولیه‌شان باشند.» فردی که در فقر زندگی می‌کند اغلب شرایط زندگی پایینتر از حدمعمولی را دارد. کودکان در زندگی خود به بزرگسالان متکی هستند تا امنیت خود را تامین کنند. متأسفانه، تأمین معاش فرزندان برای بزرگسالانی که در فقر زندگی می کنند، اغلب دشوار است. در نتیجه، برخی از کودکانی که در فقر زندگی می‌کنند، با چالش‌های رشدی مواجه میشوند که ممکن است در بلندمدت بر رفاه آنها تأثیر بگذارد. از جمله این چالش‌ها می‌توان به اثرات ناکافی غذا، پوشاک، سرپناه و مراقبت در دوران کودکی تا بزرگسالی اشاره کرد، به‌ویژه وقتی صحبت از رشد مغز میشود.
با این حال، عدم دسترسی کودکان به منابع ضروری یا شرایط مضر در محل زندگی‌شان، ممکن است عواقب بلندمدت جبران‌ناپذیری بر سلامت کلّ جامعه داشته باشد. در ادامه، به بررسی مفهوم عدم دسترسی و تاثیر فقر محیطی در دوران کودکى و نقش قابل توجه آن بر رشد کودک می‌پردازیم.
تعریف عدم دسترسی به محیط غنی
به عدم وجود یا دسترسی محدود به عناصر بحرانی لازم برای رشد و سلامت فرد گفته میشود. این عناصر شامل تغذیه مناسب، مسکن ایمن، خدمات بهداشتی، فرصت‌های آموزشی الهام‌بخش، تعاملات اجتماعی و حمایت‌های عاطفی هستند. وقتی کودکان در سال‌های اول خود از این منابع ضروری محروم میشوند، ممکن است رشد جسمانی آنها مختل شود و به قدر کافی به توانایی‌های شناختی دست نیابند.
تأثیر فقر محیطی بر رشد جسمانی کودک
تغذیه مناسب برای رشد جسماني و رشد مغزی کودک حائز اهمیت است. عدم دسترسي به منابع غذایی لازم معمولاً منجر به کمبود تغذیه یا ابتلا به انواع بیماری‌ها میشود.
رشد شناختی
تحقیقات روی رشد عصبی عوامل متعددی را شناسایی کرده است که بر توانایی‌های شناختی تأثیر دارند. این عوامل عبارتند از:
- فشار مالی بر خانواده
- انگ زدن در خانواده یا اجتماع
- زندگی در مناطق بحرانی سیاسی یا اجتماعی
- دلبستگی ناپایدار به مراقبان در دوران کودکی
- عوامل استرس‌زا در خانه مانند سروصدا یا خشونت در جامعه
- عوامل استرس‌زای تحصیلی و فوق برنامه در مدرسه
- قرار گرفتن در معرض تکنیک‌های ضعیف فرزندپروری
- وزن کم هنگام تولد
- تغذیه نامناسب قبل از تولد، یا قرار گرفتن در معرض داروها/سایر عوامل سمی در دوران بارداری
بنابراین سال‌های اولیه زندگی و محیط زندگی کودک برای رشد کامل مغز بسیار مهم هستند؛ زیرا در این دوره اتصالات عصبی با سرعت بیشتری صورت می‌گیرد، با این حال فقر محیطی ناشی از عوامل مختلف فرصت‌های تحریک شناختی را از کودکان می‌گیرد و میتواند باعث محدودیت این قابلیت شود. مثل کودکانی که به دلیل عدم دسترسی به برنامه‌های اموزشی با کیفیت یا اسباب‌بازی‌های تحریک‌کننده فرصت‌های مختلف یادگیری را از دست میدهند.
همچنین تماس با عوامل تنش‌زا ، مانند خشونت یا سهل‌انگاری هنگام نگهداری از کودک، میتواند بر رشد شناختی او تأثیر منفی بگذارد چون سطوح بالای هورمون‌های استرس، مانند کورتیزول، در مغز اختلال ایجاد کرده و به این صورت در شکل‌گیری مهارت‌های شناختی حائز اهمیت نظیر تمرکز، حافظه و قدرت حل مسئله تاثیر منفی میگذارد.
رشد مهارت‌های اجتماعی
محیط اجتماعی کودک نقش حیاتی در رشد رفتارهای اجتماعی نظیر دوستیابی و… دارد، و یک محیط پرورش‌دهنده مناسب نقش قابل توجهی در تقویت رفتارهای اجتماعی سالم کودکان دارد. با این حال فقر محیط اجتماعی کودک مثل محدود شدن تعاملات او با همسالان و نبود حمایت عاطفی کافی در محیطهای فقیر، کودک را به عزل اجتماعی دچار کرده که فاقد نقش‌آفرینی مثبت است، چون اغلب نادیده گرفته میشوند. ما در این محیط‌ها بیشتر شاهد روابط خانوادگی ناسالم هستیم. این شرایط می‌توانند به مشکلات عاطفی و رفتاری نظیر اضطراب، افسردگی، خشونت یا دشواری در برقراری روابط سالم با همسالان یا در مدرسه منجر شوند. عدم وجود روابط پایدار بین اعضای خانواده یا پدر و مادر و مراقب که محیط کودک را غنی میسازد، میتواند در سال‌های اولیه کودکی تأثیرات طولانی‌مدت منفی بر قابلیت‌های کودک نظیر تنظیم هیجانات، کنترل خشم و قدرت همدلی داشته باشد.
در نتیجه فقر در دوران کودکی در مقایسه با دوران بزرگسالی به مراتب اثرات زیان‌بارتری بر جای میگذارد. فقر محیط در دوران کودکی اولیه پاسخگوی رشد کلّی کودک است. این تأثیرات بر رشد جسمانی، توانایی‌های شناختی، رفتاراجتماعی بروز پیدا می‌کند و درک میزان اهمیت فراهم كردن محيط‌های پرورش‌دهنده و غنی برای کودکان بسيار مهم است تا بتوان رشد و موفقیت آینده آنها را تضمین کرد. سرمایهگذاری در کودکان به منظور دستیابی به توسعه انسانی و پایدار حائز اهمیت است.
عوامل خطری که ممکن است بر رشد مغز در دوران کودکی تأثیر بگذارد
تحقیقات نشان داده است که فقر ممکن است برای سلامت جسمی و روانی چالش هایی ایجاد کند. مثلا کسانی که در فقر زندگی می‌کنند، امید به زندگی کمتری دارند و نرخ مرگ‌ومیر بالاتری را تجربه می‌کنند. آنها ممکن است مجبور باشند برای برآورده شدن نیازهای خود رفتارهای پرخطر بیشتری داشته باشند که آنها را در معرض خطر آسیب و مرگ قرار دهد. علاوه بر این، کودکان و نوجوانانی که در فقر زندگی می‌کنند، نسبت به همسالان خود که در این شرایط به سر نمی‌برند، در معرض خطر بیشتر خودکشی هستند. به طور کلی، افرادی که در فقر زندگی می‌کنند، دسترسی یکسانی به منابع برای کمک به سلامت جسمی و روانی خود ندارند.
با این حال، این عوامل به این معنی نیست که فقط فقر کودکان، چالشهایی را برای سلامت مغز ایجاد خواهد کرد. عوامل خطر زیادی حضور دارند.
مطلب پیشنهادی: انواع بازی های کودکان که باید با فرزندانتان امتحان کنید?
