کاردرمانی دست برای نوشتن چه کمکی به کودکان دارای اختلال نوشتاری می‌کند؟ نوشتن مهارتی است که علاوه بر قدرت کافی در عضلات دست، به کنترل وضعیتی مناسب ستون فقرات، هماهنگی چشم و دست، ادراک بینایی، کنترل حرکات ظریف، کنترل مناسب حرکات کره چشم و نحوه به دست‌گرفتن مداد وابسته است. نوشتن مانند هر حرکت دیگری به حس و پس‌خوراندهای حسی وابسته است؛ لذا حس‌های لمس و فشار عمقی و بینایی در فرایند نوشتن بسیار مؤثرند. ضعف در پردازش حس عمقی باعث می‌شود مهارت‌های بینایی بیشتر در نوشتن دخالت کنند.
کاردرمانی دست برای نوشتن چیست؟
کاردرمانی دست برای نوشتن یکی از خدمات کاردرمانی است که تمرکز خود را روی بهبود مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف دست قرار می‌دهد. تمرینات کاردرمانی دست برای نوشتن موجب تقویت مهارت‌های هماهنگی حرکتی، نوشتن و مهارت‌های ریز انگشتان می‌شود. درمانگر برای رسیدن به این هدف از ابزارهای مختلفی استفاده می‌کند.
اختلالات نوشتاری در کودکان
اختلال نوشتن یا دیسگرافیا با نام نوشتارپریشی نیز شناخته می‌شود. این اختلال با آنچه در باور عموم به‌عنوان بدخطی در نظر گرفته می‌شود، تفاوت بسیاری دارد. در واقع اختلال نوشتن به شکل بی‌نظمی، ناقص، اشتباه و دشوار نوشتن خود را بروز می‌دهد که بر عملکرد تحصیلی افراد تأثیر می‌گذارد. در روند درمان، استفاده از ابزار و وسایل کاردرمانی می‌تواند به بهبود مهارت‌های نوشتاری و تقویت عملکرد دست در این کودکان کمک کند.
کاردرمانی دست برای نوشتن و اهداف آن
-
بهبود مهارت‌های ظریف انگشتان
باهدف افزایش قدرت و انعطاف‌پذیری عضلات دست و انگشتان، کاردرمانی دست انجام می‌شود. عضلات دست و انگشتان برای انجام فعالیت‌های ظریف مانند نوشتن، نقاشی و تایپ تقویت می‌کند. مهارت‌ها و حرکات ظریف انگشتان برای برخی از فعالیت‌ها مانند: بستن دکمه، یا برداشتن یک سکه از روی میز بسیار ضروری و حیاتی هستند. در برخی از اختلالات مانند: سندروم آسپرگر ممکن است حرکات ظریف و ریز کودکان دچار اختلال شود. بهبود مهارت‌های ظریف به فرد کمک می‌کند که فعالیت‌های خود را به‌صورت مؤثرتری انجام دهد.
-
بهبود عملکرد تحصیل
کاردرمانگر به افراد مبتلا به اختلال یادگیری کمک می‌کند تا عملکرد تحصیلی خود را با توسعه مهارت‌هایی مانند توجه، حافظه، سازمان‌دهی و مدیریت زمان بهبود بخشند.
-
بازآموزی حسی
فرد نمی‌تواند حس‌های مختلف مانند لمس و فشار را درک کند. کاردرمانی دست برای نوشتن به فرد کمک می‌کند باتجربه بافت‌های مختلف تحریکات حسی به مغز فرستاده شود و فرد کم‌کم بافت‌ها را مجدداً درک کند. بازآموزی حسی در ارتقا مهارت نوشتن کودکان اهمیت ویژه‌ای دارد.
عوامل ایجاد مشکلات نوشتن
- شناختی: مانند ناتوانی در تمرکز، حافظه ضعیف و یا مشکلات دیگر در پردازش اطلاعات.
- عصبی: مانند اضطراب، اختلال نارسایی توجه/فزون فعالی و یا اختلالات خاص مانند اختلال تکلم.
- زبانی: مانند ناتوانی در فهمیدن ساختار زبان و یا مشکلات در ترجمه افکار به کلمات.
- محیطی: مانند نور کم، نوشتن در محیط نامناسب و یا استفاده از وسایل نوشتاری نامناسب.
- ژنتیکی: در برخی موارد، اختلال نوشتن ممکن است به دلیل عوامل ژنتیکی وارثی باشد.
نقش کاردرمانی دست در نوشتن
فعالیت‌های بازو و وضعیت بدن برای کودکانی که به علت مشکلات پردازش حسی و عصبی – عضلانی در نوشتن مشکل دارند، اهمیت دارد. این فعالیت‌ها منجر به تعدیل توان عضلانی، ثبات مفاصل تنه و بالای اندام و بهبود عملکرد دست شده و از این طریق روی عملکرد نوشتن تأثیر مثبت خواهد داشت. کاردرمانی دست برای نوشتن از طریق فعالیت‌های چند حسی به یکپارچگی سیستم حسی در سطح زیر قشری کمک می‌کند. فعالیت‌های حسی معنادار منجر به یکپارچگی حسی و به دنبال آن رفتار حرکتی رضایت‌بخش می‌شود. کاردرمانی با خمیربازی یکی از روش‌های موثر در این زمینه است که با تحریک حس لامسه و تقویت عضلات کوچک دست، نوشتن را برای کودک آسان‌تر می‌سازد. همه حس‌ها می‌تواند در مداخله برای پیشرفت در نوشتن مورداستفاده قرار گیرد
نقش کاردرمانی دست در نوشتن شامل موارد زیر می‌شود:
بهبود مهارت حرکتی
نوشتن نوعی مهارت حرکتی ظریف محسوب می‌شود؛ بنابراین در کودکان مبتلا به اختلال نوشتار پریشی باتوجه‌به علت بروز این عارضه، تمرین‌هایی برای بهبود این مهارت انجام می‌شود.
- ابزارهای ارگونومیک برای اصلاح وضعیت بدن هنگام نوشتن
- خودکار و مدادهای مختلف برای پیداکردن راحت‌ترین وسیله نوشتن
- ابزارهای کمکی برای حفظ مداد در دست
- کار با وزنه برای بهبود کارآیی مچ دست
بهبود مهارت دیداری
عمل نوشتن علاوه بر مهارت حرکتی نیاز به مهارت بصری و هماهنگی کامل بین دست‌ها و چشم‌ها دارد. به‌طورکلی تمرین‌های دیداری باهدف‌های زیر انجام می‌شود:
- بهبود زاویه دید
- پردازش اطلاعات بصری و اصلاح مشکلات ادراک بصری
- افزایش تمرکز و توجه
- تقویت قدرت ردیابی، درک فضایی و حافظه بصری
- کمک به تجسم حروف و نشانه‌ها در ذهن قبل از نوشتن آن روی کاغذ
تکنیک‌های کاردرمانی دست برای بهبود مهارت‌های نوشتن
کاردرمانی دست برای نوشتن مهم‌ترین و مؤثرترین روش‌های درمان در اختلالات نوشتار پریشی در کودکان محسوب می‌شود. کاردرمانگران به طور حرفه‌ای در درک و بهبود مهارت‌های حرکتی و هماهنگی آموزش‌دیده‌اند. این مهارت‌ها برای توسعه کنترل حرکتی ظریف لازم برای دستخط خوب که شامل توانایی در دست‌گرفتن صحیح ابزار نوشتاری، اعمال فشار مناسب و هماهنگ‌کردن حرکات دست است، بسیار مهم هستند. یک کار درمانگر اغلب با ارزیابی مهارت‌های دستخط فعلی کودک، شناسایی هر گونه مشکل و به‌دست‌آوردن درک درستی از مسائل اساسی شروع می‌کند.
ارزیابی اولیه ممکن است شامل مشاهده وضعیت بدن، وضعیت دست و گرفتن کودک در حین نوشتن و همچنین بحث با والدین و معلمان برای جمع‌آوری اطلاعات زمینه‌ای بیشتر باشد. این ارزیابی اساس رویکرد شخصی ما را برای رسیدگی به چالش‌های دستخط خاص هر کودک تشکیل می‌دهد. سپس کاردرمانگر برنامه‌ای طراحی می‌کند تا به کودک کمک کند مهارت‌های نوشتن را بهبود بخشد که اغلب شامل فعالیت‌هایی برای بهبود مهارت‌های حرکتی ظریف، هماهنگی دست و چشم و سایر توانایی‌های ضروری برای نوشتن مؤثر است. این برنامه ممکن است شامل تمریناتی مانند نخ‌کردن مهره‌ها، بریدن با قیچی یا بازی با خاک رس برای تقویت عضلات دست و بهبود مهارت باشد.
نتیجه‌گیری
شناخت کافی از اختلال نوشتن، ارزیابی و مداخله بهنگام لازم و ضروری است. ابزارهای متعدد کمی و کیفی برای ارزیابی فرایند و محصول نوشتن استفاده می‌شود. ابزار ارزیابی دست‌نویسی فارسی، تنها آزمون جامع و استاندارد فارسی قابل‌دسترس برای ارزیابی عملکرد نوشتن در ایران است. تجربیات مادران از کاردرمانی کودکان نیز نشان می‌دهد که تشخیص و مداخله زودهنگام می‌تواند بهبود قابل توجهی در مهارت‌های نوشتاری ایجاد کند.
