توانبخشی کودکان با نیازهای ویژه

روش‌های توانبخشی کودکان با نیازهای ویژه با توجه به نیاز کودک بسیار متنوع و گسترده است. کودکان در هر سنی مراقبت و توجه ویژه می‌طلبند و این مراقبت در کودکان دارای نیازهای ویژه شکل مخصوص به خود را دارد. توانبخشی این کودکان به آن‌ها کمک می‌کند تا با شرایط ویژه زندگی خود بهتر مواجه شوند و بتوانند با استقلال بیشتری کارهای خود را انجام دهند. در ادامه ضمن بررسی هدف از توانبخشی کودکان استثنایی، بررسی می‌کنیم که خانواده توانمند به دنبال چه هدفی است؟

توانبخشی کودکان با نیازهای ویژه چیست؟

توانبخشی به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که به کودکان دارای هرگونه ناتوانی و یا نیازهای ویژه کمک می‌کند تا بتوانند عملکرد مناسبی در تعامل در محیط داشته باشند. یک عنصر مهم در توانبخشی، امکان حفظ عملکرد و توانایی است و ضرورت دارد تا توانایی کسب‌شده پایداری داشته باشد. 

هدف از توانبخشی کودکان استئنایی همین است و این توانبخشی می‌تواند از مهارت‌های روزمره مانند بستن دکمه و دستشویی رفتن تا حفظ ایمنی و عبور از خیابان را شامل شود. در فرآیند توانبخشی در درجه اول باید نیازمندی‌های کودک و حوزه‌هایی که نیاز به توانبخشی دارند شناسایی شوند. این کار در تعامل بین والدین یا مراقبین و متخصصین انجام می‌شود.

مطلب پیشنهادی: روش های توانبخشی اوتیسم در کودکان

والدین و مراقبین در فرآیند توانبخشی نقش فعال دارند. 

در درجه اول باید نیازهای کودک را شناسایی و به متخصصین منتقل کنند، اولویت‌ها را تعیین نمایند و همچنین در همکاری با آن‌ها، فعالیت‌های توانبخشی را در خانه ادامه دهند تا بتوان به پایداری آن‌ها کمک کرد. پس از تعیین نیازمندی‌ها و اولویت‌ها متخصصین برنامه توانبخشی را طراحی کرده و اجرا می‌کنند.

پس از هر دوره، نیاز به ارزیابی دوره و بررسی نقاط قوت و ضعف و برطرف کردن چالش‌ها احساس می‌شود.

انواع روش‌های توانبخشی کودکان با نیازهای ویژه چیست؟

کودکان با نیازهای ویژه نسبت به کودکان عادی نیازهای متفاوت و بیشتری دارند. این نیازها می‌تواند در ابعاد ذهنی، جسمی، بینایی، شنوایی، رفتاری و … باشد. در علوم توانبخشی خود کودکان هم در چندین گروه جای می‌گیرند؛ 

مثلاً کودکان کم‌توان ذهنی، کودکان نابینا، کودکان دارای اختلالات عصبی-رشدی مختلف (اوتیسم، اختلال نقص‌توجه-بیش‌فعالی، اختلال یادگیری و …). بنابراین برنامه توانبخشی کودکان با نیازهای ویژه باید با توجه به نیازهای خاص آن‌ها انجام شود. 

در ادامه به انواع این روش‌ها اشاره می‌کنیم:

• فیزیوتراپی

فیزیوتراپی یکی از روش‌های توانبخشی کودکان با نیازهای ویژه است که در راستای افزایش توانایی‌های فیزیکی آن‌ها انجام می‌شود، اما صرفاً به آن محدود نیست. فیزیوتراپی می‌تواند به استقلال و بهبود روحیه کودک هم کمک کند. در درجه اول فیزیوتراپی به تحرک و قدرت و هماهنگی جسمی کودک تمرکز دارد. 

برخی کودکان در راه رفتن یا حرکات ظریف مانند گرفتن قاشق با انگشتان ضعف دارند که نیاز به فیزیوتراپی دارد. حفظ تعادل و هماهنگی نیز عامل دیگری است که در فیزیوتراپی مدنظر است. برخی کودکان دارای ضعف‌های عضلانی هستند که نیاز به فیزیوتراپی دارد. برای برخی دردهای مفصلی نیز می‌توان از فیزیوتراپی کمک گرفت.

• کاردرمانی

کاردرمانی کودکان، از دیگر اقدامات توانبخشی کودکان با نیازهای ویژه است. هدف از کاردرمانی بازتوانی کودکان دارای نیازهای ویژه است. در این روش هدف اصلاح، تقویت و افزایش عملکرد مهارت‌های ضروری کودکان در راستای انطباق بیشتر با محیطشان است. در کاردرمانی، کاردرمانگر برنامه‌ای به والدین می‌دهد که طبق آن با فعالیت‌های مبتنی بر بازی، مهارت‌های حرکتی، پردازش حسی، مهارت‌های اجتماعی و شناختی کودک بهبود پیدا کند.

مثلا برای رشد شناختی کودک، از انواع پازل‌ها و بازی‌‎ها استفاده می‌شود. مهارت‌های اجتماعی کودک نیز شامل توانایی برقراری تعامل اجتماعی می‌شود که برای رشد کودکان ضروری است. در کاردرمانی برای بهبود پردازش حسی نیز کاردرمانگر با انواع بازی‌های حسی و مداخلات هدفمند به بهبود عملکرد حواس مختلف کودک اعم از «لامسه، شنوایی، چشایی، بویایی و بینایی» می‌پردازد.

• گفتاردرمانی

گفتاردرمانی در توانبخشی کودکان با نیازهای ویژه به بهبود اختلالات گفتاری، زبانی و ارتباطی این کودکان تمرکز دارد. این اختلالات می‌تواند در مهارت‌های مختلفی همچون تلفظ، روانی گفتار، بلع، خواندن، نوشتن و .. خود را نشان دهد؛ مثلاً گفتاردرمانگر با ارائه انواع تمرینات حرکتی دهان به تقویت ماهیچه‌های حرکت‌دهنده لب‌ها، دهان، زبان و فک کمک می‌کند. 

گاهی نیز نیاز است تا کودک‌ زبان اشاره و حرکات را برای بیان مقصود خود یاد بگیرد.

نتیجه‌گیری

به نظر شما خانواده توانمند به دنبال چه هدفی است؟ این خانواده در پی آن است تا حوزه‌هایی که در آن ضعف دارد و کمبودهایی مشاهده می‌کند، بهبود بخشیده و به رشد و شکوفایی اعضای خود کمک کند. یکی از راه‌های آن برای خانواده‌هایی که دارای کودکان استثنایی هستند، توانبخشی است. 

توانبخشی کودکان با نیازهای ویژه با توانمند کردن این کودکان، بر استقلال آن‌ها افزوده و همچنین روحیه آن‌ها را بهبود می‌بخشد. خانواده توانمند، از اعضایی تشکیل شده است که در صورت بروز مشکل همه دست به دست هم می‌دهند تا برای رفع آن اقدام کنند. 

توانبخشی کودک هم یکی از آن‌ها است؛ توانبخشی کودکان استثنایی، فقط موجب توانمندسازی آن‌ها نشده، بلکه یک دستاورد بزرگ برای کل اعضای خانواده محسوب می‌شود. این کار فقط نیازمند صرف زمان، انرژی و کار گروهی است.