اهمیت استفاده نمادین از لباس در بازی‌های کودکانه

فکر می‌کنید لباس‌های نمادین در بازی‌های کودکانه چه کاربردی دارد؟ آیا تا به حال یک تغییر شکل جادویی را دیده‌اید؛ زمانی که کودک کلاه ” گاو چرانی” به سر می‌گذارد و تبدیل به یک گاوچران سوار بر اسب می‌شود و یا شال مادر را تبدیل به یک شنلِ ابرقهرمانی می‌کنند؟ بهتر است بدانید، درحالی که در بازی‌های کودکانه، استفاده از لباس‌های نمادین برای کودکان بسیار سرگرم‌کننده است، به رشد آن‌ها نیز کمک می‌کند. در این مقاله نگاهی بیندازیم به اینکه چرا کودکان این کار را انجام می‌دهند و چطور به کمک این بازی‌ها می‌آموزند و مهم‌تر آن‌که چطور می‌توانید به راحتی این بازی را در خانه یا مدرسه انجام دهند.

“استفاده نمادین از لباس” به چه معنا است؟

این نوع از بازی نوعی از بازی‌های فانتزی است؛ زمانی اتفاق می افتد که کودک به قصد ایفای نقش یا موقعیت زندگی، از طریق لباس‌ پوشیدن در آن نقش یا موقعیت فرو رفته و بازی می‌کند. لباس پوشیده شده می‌تواند شامل هر نوع لباسی یا لوازمی باشد؛ بزرگ یا سایز خود کودک. این بازی معمولاً زمانی انجام می‌شود که کودک به قصد تبدیل شدن به یک شخص و یا بازنمایی یک موقعیت لباس یا رفتار متناسب با آن شخص یا موقعیت را بازنمایی و بازی می‌کند؛ برای مثال، یک بزرگسالی که قصد دارد به مهمانی برود و کفش پاشنه‌بلند می‌پوشد، یک آتش نشان برای خاموش کردن آتش، یک شیر جنگل، یک مادر در حال خواباندن نوزادش و یا یک معلم. کودکان در این نوع بازی‌ها می‌توانند در هر نقش و هر موقعیت باشند؛ تنها چیزی که آن‌ها را محدود می‌کند، توانایی تخیل آن‌ها است.

بازی نمادین چیست؟

در بازی‌های نمادین یا بازی‌‎های وانمودی کودکان از اشیا یا حرکات به عنوان نماد استفاده می‌کنند. مثلا چوب در بازی نمادین می‌تواند نقش شمشیر را داشته باشد. بازی‌های نمادین برای کودکان فواید بسیاری دارند. از آن جمله تقویت قوه تخیل کودک است. با تقویت تخیل، خلاقیت در کودک افزایش پیدا کرده و کودک می‌تواند به خلق داستان‌ها و موقعیت‌های جدید بپردازد. 

ضمن اینکه این ویژگی در آینده به او کمک می‌کند تا در حل مسائل و فراروی از چارچوب‎‌ها موفق‌تر باشد. یکی از کارکردهای مهم بازی‌های نمادین برای کودکان تقویت مهارت‌های زبانی آنها است. آنها باید از کلمات جدید استفاده کنند و خود را جای شخصیت‌هایی بگذارند که شاید در زندگی روزمره آنها کمتر دارای حضور باشند (مثل دزدان دریایی). 

این کار به کودک کمک می‌کند تا شرایط و موقعیت‌های مختلف را درک کند. همین کار درک در افزایش همدلی او هم نقش دارد. زمانی که کودک نقش معلم را ایفا می‌کند، با چالش‌های شغلی معلم‌ها بیشتر آشنا می‌شود که در نحوه رفتار او با معلمش تاثیرگذار خواهد بود.

یکی از فواید بازی‌های نمادین کمک به حل مسئله در کودکان است. ضمن اینکه ایجاد تفکر انعطاف‌پذیر در بازی نمادین به رشد تفکر انتقادی کودک هم کمک می‌کند. استفاده از لباس مبدل و ایفای نقش پزشک یا معلم، آشپزی کودکانه با استفاده از وسایل آشپزی اسباب‌بازی، عروسک‌بازی و بازی‌های نقش‌آفرینی (مثلا اجرای موقعیت‌هایی مثل خرید کردن) از جمله بازی‌های نمادین رایج کودکان هستند.

مراحل رشد بازی‌های نمادین در کودکان

کودکان از سنین یک تا دو سالگی صرفا به بازی‌های ساده تقلیدی می‌پردازند و در این بازی‌ها اعمال ساده بزرگترها را تقلید می‌کنند. مثل کودکی که با کنترل تلویزیون ادای پدرش را درمی‌آورد که پای تلفن است. از سنین دو تا سه سالگی کودکان به بازی‌های نقش‌آفرینی روی می‌آورند و مثلا کودک نقش معلم مهدکودکش را ایفا می‌کند. در بین سه تا چهار سالگی بازی‌های نمادین کودک پیچیدگی بیشتری به خود می‌گیرد. ضمن اینکه در این سن کودکان باهمدیگر بازی می‌کنند و می‌توانند با همفکری همدیگر داستان را پروبال بدهند. از چهار سالگی به بالا هم بازی‌های کودکان ساختاریافته می‌شود و کم‌کم قوانین و قواعد در بازی پررنگ شده و سناریوی بازی‌های نمادین پیچیده‌تر می‌شود.

چرا کودکان بازی می‌کنند؟

در طول بازی، کودکان می‌توانند تبدیل به چیزی شوند که در واقعیت نمی‌توانند. با پوشیدن لباس، آن‌ها دنیای اطراف خود را با واقعیت‌هایی که می‌بینند و تجربه می‌کنند، درک می‌کنند. از آن‌جایی که کودکان به طور خودانگیخته و اغلب بدون کمک دیگران مشغول به این نوع از بازی‌ها می‌شوند، انجام این نوع بازی‌ها در کودکان نشان می‌دهد که آن‌ها به طور طبیعی تمایل دارند تا افراد و نقش‌ها را کشف کنند. لباس پوشیدن در حین بازی، راه‌حل‌هایی برای مشکلاتی که کودکان ممکن است سعی در درک درونی آن‌ها داشته باشند را فراهم می‌کند. در حالی که آن‌ها موقعیت‌های مشکل‌آفرین را حل و پردازش می‌کنند (اغلب با تکرار سناریو) سختی آن مشکل را کم می‌کند و بدین شیوه مشکل برای کودکان قابل تحمل­تر می‌شود. کودکان همچنین احساست مثبت یا کنجکاوی خود در مورد آینده را از طریق این بازی ابراز می‌کنند؛ حتی اگر غیرواقعی باشد، مانند زمانی که وانمود می‌کنند، بزرگسالی هستند که به سرکار می‌روند یا از یک نوزاد مراقبت می‌کنند.

مزایای بازی استفاده لباس‌های نمادین در دوران کودکی

کودکان در حین این نوع از بازی چیزی‌های زیادی یاد می‌گیرند، به‌ویژه در مورد رشد عاطفی و اجتماعی خود. همان‌طور که با همه انواع بازی یاد می‌گیرند. این‌ها تنها برخی از دلایل مهم بودن بازی لباس پوشیدن است:

• مهارت‌های عاطفی؛ در طول بازی، کودکان آنچه که در اطراف خود می‌بینند را تکرار و تقلید می‌کنند. آن‌ها سعی می‌کنند موقعیت‌های زندگی واقعی را در بازی‌های خود گسترش دهند و در جهت‌های جدید و سناریو‌های مختلف معنا کنند. این به کودکان اجازه می‌دهد تا به طور کامل همه احساسات را تجربه کنند؛ حتی احساسات قوی مثل ترس و غم. این نوع بازی برای رشد مهارت‌های عاطفی حیاتی است؛ کودکان وانمود می‌کنند که بزرگسالانی هستند که با هم بحث می‌کنند، دکتری که با موقعیت‌های پر فشار سروکار دارد یا نوزادی که مضطرب است و به آرامش نیاز دارد. حتی ممکن است در حین بازی نقش‌های جدیدی را ایفا کنند.
• مهارت‌های اجتماعی؛ درحالی که ممکن است کودکان گاهی اوقات به طور انفرادی در این نوع از بازی درگیر می‌شوند، گاهی نیز با سایر کودکان بازی می‌کنند و این یک راه عالی برای کار روی مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی آن‌ها است. این نوع بازی مهارت‌های اجتماعی سطح بالا را گسترش می‌دهد مانند: – توسعه مهارت‌های ارتباطی مثل گوش کردن و برقراری تماس چشمی؛ – یادگیری نوبت‌گیری و اشتراک‌گذاری؛ – یادگیری کار مشارکتی برای رسیدن به یک هدف؛ – مذاکره با دیگران به عنوان نقش‌های مختلف تعیین‌شده و لباس‌ها و وسایل به اشتراک گذاشته شده است؛ – احترام به تصمیمات و پیروری از قوانینی که مورد تایید گروه است؛ – اظهارنظر خود و متقاعد کردن دیگران برای نظرات خود؛ – مدارا کردن با دیگران و دیدن مسائل از دیدگاه آن‌ها.
• مهارت‌های شناختی؛ این نوع از بازی تاثیر مثبت زیادی بر مهارت‌های اجتماعی و عاطفی دارد؛ از طرفی در این نوع بازی کودکان همزمان مهارت‌های شناختی خود را نیز می‌سازند.
• همانطور که با دیگران نقش بازی می‌کنند، واژگان و زبان بیانی خود را توسعه می‌دهند.
• از آنجا که کودکان نقش‌های متفاوتی را ایفا می‌کنند، مهارت‌های تفکر، تصمیم‌گیری و حل‌مسئله را نیز تمرین می‌کنند.

ابزارها و لباس‌های مورد نیاز برای بازی

از آن‌جا که استفاده از لباس‌های فروشگاهی درست است، اما واقعا ضروری نیست. اغلب بهترین یادگیری‌ها زمانی اتفاق می‌افتد که کودکان برای یافتن راه‌هایی برای استفاده از وسایل و لباس‌ها از ذهن خلاق خود استفاده می‌کنند. در این‌جا فقط چند نمونه از لباس‌ها آورده شده است: -روسری؛ -کلاه؛ -دست‌کش؛ -دسته پوشاک ؛کت، شلوار، لباس‌ها (برای بزرگسالان و کودکان)؛ -کراوات؛ -انواع کفش؛ -ساق‌پوش، جوراب و ….؛ -تکه‌هایی از پارچه‌های بزرگ.

چند ابزار اضافه برای پیشنهاد: – کیف‌های دستی؛ – ماسک‌ها؛ – تخته رسم یا کاغذ؛ – تلفن‌ها؛ – ابزار‌هایی مانند دماسنج، عصا، جارو و …)؛ – هدبند با گوش یا شاخ (برای تبدیل شدن به یک تک‌شاخ یا کرگدن)؛ – وسایل مخصوص مشاغل.

چگونه کودک را به چنین بازی‌هایی تشویق کنیم؟

کودکان اغلب انفرادی بازی می‌کنند، اما می‌توانید با اقدامات کوچکی آن‌ها به انجام چنین بازی‌هایی به صورت گروهی تشویق کنید؛

• یک سبد یا قسمتی مخصوص تعیین کنید برای لباس‌ها و لوازم و سعی کنید آن‌ها را در دسترس قرار دهید.
• وسایل و ابزارهای داخل سبد را مرتباً عوض کنید؛ برای ایجاد و ترغیب کودکان به انجام بازی‌های خلاقانه و پرهیز از یکنواختی.
• کودکان را به گردش ببرید و اجازه دهید موقعیت‌های مختلف را تجربه کنند، تا بتوانند چنین موقعیت‌هایی را بازنمایی کنند.
• برخی از لباس‌های بزرگسالان را برش دهید تا اندازه کودکان شوند و آن‌ها در بازی آسیب نبینند.
• برای هر دو جنس (مرد و زن) لباس تهیه کنید.
• سعی کنید از لباس‌های چند قومیتی استفاده کنید.
• در صورت لزوم به کودکان خود کمک کنید؛ اما بر بازی مسلط نشوید یا سعی نکنید آن‌ها را هدایت کنید
• مکان بازی آن‌ها را از نظر بصری جذاب کنید یا سعی کنید وسایل را به طور غیرمعمول مرتب کنید تا کنجکاوی را تحریک کنید و کودکان را به بازی تشویق کنید.